Dünyada en çok tüketilen ürünler arasında yer alan şeker pancarı yetiştiriciliği konusunda Türkiye, Rusya, Fransa, Amerika ve Almanya’dan sonra beşinci sırada gelmektedir. Toprakların ekolojik ve fiziki yapı dengesini korumak ve hayvansal-bitkisel üretimin gelişmesi konusunda yardımcı olan şeker pancarı üretimidir. Şeker pancarı tarımı kapsamında buğday karşısında 20 kat, ayçiçeği karşısında da 5 kat daha fazla istihdam sağlamaktadır. Bu sebeple de şeker pancarının tarımı oldukça önemlidir.
Şeker pancarının milyonlarca ton üretilmesine sebep olacak faydalar şu şekildedir:
Bilimde “beta vulgaris var altissima” ismiyle bilinen şeker pancarının adı ülkemizde höngül, çükündür ve çükündürük olarak anılır. Büyük saplı ve etli köklü olan şeker pancarının boyu 80 santim kadar uzayabilmektedir. Toprak altında yetişen şeker pancarının sonbahar ve ilkbaharda ekilmesi uygundur.
Sonbahar döneminde ekim sonrasında sökümü yapılan şeker pancarlarının kökleri, şeker fabrikalarına taşınır. Burada işlenen bitki çeşitli şekillerde karşımıza çıkar. Çok uzun yıllar önce yemek yapımında sıklıkla kullanılan pancarların içerisindeki şeker oranı tespit edildikten sonra özellikle şeker üretiminde sıklıkla kullanılmaya başlanmıştır.
Şeker pancarları fırınlanarak ya da közlenerek turşusu yapılır. Yapraklarıyla birlikte kaynatılarak turşu suyu veya şalgam olarak da içilebilir. Ayrıca bitki, işlendikten sonra silah geliştirme, ilaç yapımı ve otomobil yakıtı açısından da kullanılabilir ki bu kısımlarda asıl kullanılışı etil alkol şeklindedir.
Ülkemizde yılda ortalama 20 milyon ton üretimi yapılan şeker pancarı ülkenin batısında, Orta Anadolu (Kütahya, Burdur, Afyon, Eskişehir, Konya, Çorum, Kayser, Yozgat) ve Doğu Anadolu (Kars, Muş, Elazığ, Erzurum ve Malatya) bölgelerinde yetişmektedir. Buna karşın kök veriminin en fazla olduğu bölge batı bölgesidir ki bu bölge içerisinde Adapazarı, Susurluk, Balıkesir ve Trakya bölümleri yer almaktadır.
Pancarda verim almak için tarımına uygun olan bölgeler tercih edilmelidir.
Yağış ve nem bol olduğu için bu bölgeden ekstra sulamaya gerek kalmadan tarım yapılabilir. Fakat bazı Batı bölgelerinde zaman zaman kuruluk yaşanabilir. Bu sebeple bu yerlerde sulamaya dikkat edilmelidir. Bu bölgedeki üretimlerde şeker oranı düşük olmakla birlikte kök verimi yüksektir. Bölgedeki üretim, ülkedeki toplam üretimin %10-15’lik kısmını kapsar.
Bu bölgede sulama yöntemiyle şeker pancarı tarımı yapılmaktadır. Bölgede yetiştirilen şeker pancarında şeker oranı düşük olmakla birlikte kök verimi Batı bölgelerine göre daha düşüktür.
Doğu Anadolu Bölgesinde oluşan kuraklık sebebiyle burada anca sulama yöntemi ile yetiştiricilik yapılmaktadır. Buradaki yetiştiricilikte vejetasyon süresi düşüktür. Bu sebeple de kök verimi düşüktür. Buna karşın şeker oranı genelde yüksektir. Bu bölgedeki şeker pancarı üretiminin sebebi ise hayvancılığın geliştirilmesinin istenmesidir. Ayrıca bölgede istihdamın sağlanması da diğer sebeptir.
Her bitkinin yetiştiriciliğinde etkili olan faktörler bitki çeşidine göre değişmekle birlikte genel olarak bazı maddeler aynıdır. Bu faktörlerin en başında iklim gelmektedir.
Şeker pancarında vejetasyon (gelişme ve yetişme) dönemi ilkbahar zamanında sıcaklığın 7 dereceye varmasıyla başlar ve sonbahar zamanında sıcaklığın 5 dereceye ulaşmasıyla biter. Yani ekim ve hasat zamanı arasında yaklaşık olarak 200 gün bulunmaktadır. Şeker pancarında ortalama miktardaki şeker oluşumu 10 ile 30 derece sıcaklık arasında olmaktadır.
Şeker pancarı, kökünde depo ettiği şekerin bir miktarını solunumda kullanır. Solunum için gerekli olan sıcaklık ise 0’dan başlar. Her 10 derecede solunumda kullanılan şeker iki kat artar. Solunum açısından oluşan şeker kayıpları kurak ve sıcak iklimlerde artar. Doğu Anadolu Bölgesine üretilen bazı şeker pancarlarındaki düşük şeker oranı bu sebepten ötürüdür.
Yeterli yağış ya da düzenli ve bol sulama ile yetiştiriciliği yapılan şeker pancarı, şartların düzgün sağlanması durumunda yüksek oranda şeker üretmektedir. Ekim döneminde yüksek miktarda su alması gereken şeker pancarı, hasat dönemine yaklaştıkça daha az suya ihtiyaç duyar. Ülkemizde buna uygun olan yerler ise Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu dışında kalan yerlerdir. Yetiştiricilik yapılan bölgelerdeki yağışlar yılda 300-900 mm arasındadır.
İklimle beraber yetiştiricilikte etkili olan diğer faktörler ise şu şekildedir:
Şeker pancarı, uzun günleri ve güneş ışıklarını çok fazla sever. Köklerin serpişmesinde ve şekerinin oluşmasında güneş ışığının etkisi büyüktür. Gelişim aşaması kat edildikçe sı ve ışık ihtiyacı doğru orantılı olarak artmaktadır. Özellikle hasat zamanının bir ay öncesinden başlayarak sıcaklık ve ışık önemi daha da artmaktadır.
Her bitkide olduğu gibi şeker pancarı üretiminde de su oldukça önemlidir. Şeker pancarının toprağının rutubete sahip olması gerekir. Nisan ve Mayıs aylarında hafif kuraklıkların yaşanması, kökler açısından faydalıdır. Çünkü bu dönemde kökler daha derine iner ve topraktaki besinleri tamamen emer. Fakat gelişme döneminde bitkinin suya olan ihtiyacı oldukça fazladır.
Şeker pancarı yetiştiriciliğinde toprak analizi önemlidir. Toprağın besin maddesi ve su tutma konusunda kapasitesinin fazla olması gerekir. Üretimde ideal olan toprak organik maddeler bakımından zengin, tınlı ve tınlı kireçli, kolay ısınan ve derin topraklar olmalıdır.
Şeker pancarı yetiştiriciliğinde toprak hazırlığı çok mühimdir. Anız bozma denilen ve ön bitki hasadından sonra bitki artıklarının toprağa gömülmesi işi olan etkinlik oldukça önemlidir. Anız bozmanın ve ilk sürüm işinin muhakkak sonbahar zamanında yapılması gerekir.
Şeker pancarı üretiminden önce tarlaya hububat ekilmelidir. Biçme işleminden sonra anızlar yakılmamalı ve toprağa çekilmesi sağlanmalıdır. Bu duruma ön bitkinin hasadı da denmektedir.Hububat hasadından sonra toprak rutubeti kalkmadan sürme işlemi yapılmalıdır. Ardından toprağa ön gübreleme yapılmalı ve sonrasında şeker pancarı ekilmelidir.
Gübre, organik maddece zengin olan, üretim esnasında bitkiye güç ve verim katmak için kullanılan maddelerdir. İçerisinde çok çeşitli vitaminler ve mineraller bulunur. Gübreleme, toprağın ve bitkinin ihtiyacına göre yapılmaktadır. Yani her toprağa ve bitkiye her gübre uygun değildir. Toprak numune analizleri sayesinde toprağın ihtiyacı belirlenebilir.
Şeker pancarının yetişmesinde önemli olan besin maddeleri Potas, Azot ve Fosfordur. Şeker pancarı yetiştiriciliğinde kullanılan gübreler ise şu şekildedir:
İlkbahar tohum yatağı hazırlığı şeker pancarı yetiştiriciliğinin en hassas işi olarak kabul edilir. Ekim öncesi hazırlıkları kapsamayan bu durum, şeker pancarı hakkında her şeyi doğrudan etkilemektedir. Gübreleme, anızların kontrol edilmesi gibi etkenler ilkbahar hazırlıkları arasındadır.
İlkbaharda adeta toprak tavında durumu yaşanır. Bu sebeple vakit kaybedilmeden çalışmalara başlanılmalıdır.
