Susam, Pedaliaceae familyasına ait, sesamum cinsinden, anavatanı Afrika olan çiçekli bir bitki türüdür. Susam tohumu bilinen en yağlı ürünlerden birisidir. Dik büyüyen, tek yıllık bir olan susamın, boyu yaklaşık 35- 120 cm ‘ye kadar uzayabilir. Susam bitkisinin gövdesi uzunlamasına oluklu ve sık tüylüdür. Susamın yaprakları bitkinin alt kısımlarından büyük ve geniş olup, uç kısımlara doğru dar ve uzun bir şekil almaktadır. Ülkemizde çeşitli yerlerde tarımı yapılan susam, yağ bitkileri içerisinde oldukça önemli bir yere sahiptir. Fazla yağ içeren, yazlık bir bitkidir.
Susam sıcak bölgelerde yetişir, bu bölgelerde yetişme döneminde aylık sıcaklık ortalaması 20 dereceden az olmaması gerekir. Ülkemizde en fazla Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde ekim yapıldığı bilinir. Susam yapı olarak %60 yağ barındıran bir bitkidir. Susam yağı yemeklik bir yağ olup ekonomik olmadığından dolayı bitkisel yağ olarak kullanımı daha yaygındır. Besin kaynağının yüksek oluşundan ve lezzetinden dolayı daha çok tahin, simit ve unlu mamül ürünlerinde kullanılmaktadır. Susam yağı bitkisel olarak sağlık, kozmetik ve sabun yapımında da oldukça yaygın kullanılmaktadır. Susam bitkisinin posası da hayvan yemlerinde oldukça önemli bir besin kaynağı olarak kullanılır.
Önemli bir besin kaynağı olan susam, herkesin evinde severek kullandığı temel bir ihtiyaç haline gelmiştir. İçeriğinde yağ bulunmasının yanı sıra %25 oranında protein ve birçok vitamini de bünyesinde barındırmaktadır. Bunun yanında kozmetik alanlarda da kullanımı yaygınlaşmaktadır. Yetiştirilme süresi kısa olduğu için daha fazla rağbet görmektedir. Susam yetiştiriciliğinde dikkat edilmesi gereken belirli başlı hususlar vardır. Bu hususları detaylı bir şekilde inceleyelim:
Toprak Hazırlığı: Susam tohumlarının çimlenme oranı oldukça yüksektir ve tohumları çok küçüktür. Bu sebeple toprak hazırlığının iyi yapılması gerekir. Önceki üründen kalan artık maddelerin iyice temizlendiğinden emin olmak gerekir. Temizlenme yapıldıktan sonra derin sürüm yapılması da oldukça önemli bir etkendir. Daha sonra ikileme, diskaro ve taban çekilerek toprak ekime hazır hale getirilir.
Gübreleme: Susam üretiminde kullanılacak gübre, ekim işinden önce verilmelidir. Fosforlu gübre olarak Amonyum Nitrat tercih edilebilir. Eğer ki susam sulu bir ortamda yetiştirilecek ise saf olarak dekara azot, fosfor ve yeterli miktarda potasyum verilmelidir.
Ekim: Susam Nisan ve Mayıs aylarında ekilir. Ekim derinliği 2- 4 cm olarak ayarlanmalıdır. Tohumlar küçük olduğu için rüzgarlı havada serpme ekim yapılmamalıdır. Aksi takdirde verimin düşeceği aşikardır. Susam tohumlarının çıkış gücünün zayıf olmasından dolayı tohumlar mümkün oldukça tavlı bir toprağa ekilmelidir. Bununla birlikte tohumların küçük olması dekara atılacak tohum miktarını da ayarlamayı güçleştirmektedir. Bu orana dikkat edilmeli ve serpme ekim yapılan arazilerde dekar başına 800-1000 g tohum ekilirken, tohum ekme aracı kullanılarak yapılan ekimler de 400-600 gram tohum yeterli olacaktır.
Sulama: Susam bitkisi sulama gereksinimi aşırı olmayan bitkiler arasındadır. Ne kadar aşırı su isteği olmayan bir bitkide olsa büyüme döneminde düzenli sulamalar ile verimi arttırabiliriz. Sulama esnasında dikkatli olunmalı ve su birikimlerine ve göllenmelere yol açacak şekilde sulama yapmaktan kaçınmalıyız. Susam büyüme sürecinde iken düzenli olarak sulanması ile fazla verim sağlamaktadır. Arazinin ve iklimin şartlarına göre olgunlaşma dönemine kadar 1-3 kere sulama yapılmalıdır. Sulama yapılırken verilen suyun ılık su olmasına dikkat edilmelidir. Aksi gibi çok soğuk ve sıcak sular kullanıldığı takdirde susam bitkisi maalesef ki gelişim gösteremez.
Bakım: Susam bitkisinin gelişme süreci yavaştan hızlıya doğrudur. Bu nedenle ilk başlarda yavaş gelişen bitki çiçeklenmenin başlamasıyla büyümede hız gösterir. Bitkiler belirli bir gelişme gösterene kadar hiçbir bakım yapılmaz. Susam bitkileri 10-15 cm yüksekliğine ulaştığı zaman sık olan yerler seyreltilir ve tarlada istenmeyen otlanma varsa çapa yardımıyla otlar temizlenir.
Hasat: Susam bitkisinin hasat işi en zor iştir. Susam hasadı tamamen el gücüyle yapılır. Bunun sebebi ise susam taneciklerinin hepsi aynı anda hasada gelmez. Koyu sarı renge gelen kapsüllerin hasada hazır hale geldiği anlaşılır. Hasada gelen bitkiler elle sökülür ve birleştirilerek demet haline getirilir. Bu demetleri gölge bir alanda baskıya konulur. Baskıdan alınan demetler tokurcun işlemine tabi tutulur ve tüm kapsüller çatlayana kadar beklenir. Bu işlemin süresi hava şartlarına bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. Tüm kapsüller çatladıktan sonra silkim işlemi yapılarak taneciklerin kökten ayrımı yapılır.
Susam sıcak iklimleri seven bir yağ bitkisidir. Susam bitkisinin gelişimini tamamlaması için ortalama 90 ila 120 gün arası zaman gerekmektedir. Gelişim sürecinde hava ısısının ortalama olarak 20 dereceden aşağıda olmaması, susam bitkisinin verimli olması için oldukça önemlidir. Susam bitkisi hava sıcaklığının yanı sıra toprak isteği açısından çok seçici bir bitki değildir.
Her toprağa uyum sağlayacak bir yapıdadır. Üretici daha fazla verim elde etmek istiyorsa eğer, kumlu-killi alüvyal topraklardan yararlanmak gerekir. Orta derece sayılabilecek ağır, humuslu topraklarda iyi gelişir, fakat fazla killi ve kireçli ağır toprakları maalesef ki sevmez. Tarıma yeni yeni açılan fundalık arazilerde de susam bitkisi, iyi bir şekilde gelişim gösterebilir.
Susamın insan sağlığına çeşitli faydalar sağladığı aşikardır. Bu faydaların büyük çoğunluğu besinseldir. Susam bitkisinin faydaları:
- Kalp sağlığını iyileştirmeye yardımcı olur.
- Kan basıncını düşürmeye fayda sağlar.
- Güçlü kemik oluşumuna katkı sağlar.
- Uyku bozukluklarına iyi gelir.
- Sindirim sistemini düzenler.
- Solunum sağlığına etkilidir.
- Diş rahatsızlıklarını azaltır.
- Kronik stresi büyük ölçüde önler.
- Saçtaki parlaklığı artırır. Saç dökülmelerine iyi gelir.
- Kolesterol seviyesini düşürmeye yardımcı olur.
- Karaciğeri oluşabilecek hasarlardan korur.
- Cilt kırışıklıklarına iyi gelir.